Amaç

Tarih, bir millet için ne kadar önemli ise, tarihin güvenilir olması da en az o kadar önemlidir. Diyarbekir Kadı Sicillerinin transkripsiyonu olan elinizdeki bu eser, 6 asırdan fazla hüküm süren Osmanlı Devleti’nin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapısı konusunda bize ciddi anlamda ışık tutacak en güvenilir tarihi belgeler niteliğindedir. Kadı sicilleri ve Ahkâm defterleri, özellikle tarih, hukuk, İslâm tarihi, sosyoloji, ekonomi gibi konularda inceleme yapan araştırmacılar için önemli kaynak teşkil etmekte ve bu açıdan büyük önem arz etmektedir. Sicillerin ve Ahkâm defterlerinin, bölgenin merkez kenti olan Diyarbakır’a ait olması, bunların önemlerini daha da artırmaktadır. Ancak sicillerin ve Ahkâm defterlerinin, Osmanlıca harflerle ve de el yazısı ile yazılmış olması ve dolayısıyla sadece Osmanlıca konusunda uzman olan bilim adamları tarafından okunabilir olması, araştırma ve istifade etme imkânını kısıtlamaktadır. İşte Diyarbakır İlahiyat Fakültesidekanlığı olarak, bu sicillerden ve defterlerden istifade alanını genişletmeyi ve bu önemli belgeleri daha geniş bir kitlenin hizmetine sunmayı bir görev addettik ve bunların transkripsiyonunu yapmaya karar verdik.

Genel Bilgi

Kronolojik sıraya göre numaralandırılmış ayn ayn defterler şeklinde olan Diyarbekir kadı sicillerinin orijinalleri, halen İstanbul'daki "Başbakanlık Osmanlı Arşivi"ndedir. Bu siciller, tarih itibarıyla 17. asrın 2. yansında, 1065/1654 yılında başlamış, 1338/1919 yılında sona ermiştir.

Kayıtlara göre, Diyarbakır ve bağlı ilçelerinin kadı sicilleri ile ilgili defter sayısı toplam 180 adet olup tamamı toplam 34.585 sayfadan oluşmaktadır. Ancak Ailen incelendiğinde bu sayının değişebileceği anlaşılmaktadır. Örneğin 13. defter, listede 24 sayfa görünürken incelendiğinde 48 sayfa olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca aralarda boş sayfalar da bulunmaktadır.

180 defterden sadece bir tanesi 17. yüzyıla aittir ki bu defter 60 sayfadan ibarettir. 18. yüzyıla ait defter sayısı 18 adet olup toplam 1.865 sayfa; 19. yüzyıla ait defter sayısı 111 adet olup toplam 20.757 sayfa; 20. yüzyıla ait defter sayısı ise 49 adet olup toplam 11.900 sayfadır.